Het is zo’n beetje halverwege 2008 wanneer alles mis dreigt te gaan voor Elon Musk. Hij heeft miljoenen verdiend met de verkoop van PayPal en het grootste deel daarvan geïnvesteerd in ruimtevaartbedrijf Space X en de producent van elektrische auto’s Tesla. Maar het geld bij Space X raakt snel op, raketten exploderen en terwijl de financiële wereld wegglijdt in een kredietcrisis koerst Tesla richting een faillissement. Musk dreigt zijn totale PayPal-vermogen kwijt te raken, ligt ook nog in een scheiding en slaapt – als mentaal wrak – op de bank bij een vriend.
“Tesla en Space X waren maar een paar dagen verwijderd van de afgrond”, zegt Ashlee Vance. Het was onder meer deze strijd op leven en dood die de journalist in 2012 doet besluiten om een biografie te schrijven over de geboren Zuid-Afrikaan. Na 18 maanden e-mailen en overleggen lukt het hem om Musk te laten meewerken en zich te laten interviewen. De twee spreken af om elkaar maandelijks te ontmoeten en bij te praten. Na drie jaar verschijnt in de zomer van 2015 het eindresultaat; deze maand verscheen de biografie ook in het Nederlands.
Spanning
Het meeslepende boek – zeg maar gerust een must read – leunt weliswaar zwaar op Musk zelf, Vance en Musk waren nooit ‘buddies’, benadrukt de auteur. Ook Musks minder prettige kanten blijven niet onderbelicht. “We waren een journalist en zijn onderwerp, die er allebei iets uit wilden halen. Daar hoort ook een beetje spanning bij.” De persoonlijkheid van Musk maakt het alleen maar makkelijker om een beetje op afstand en objectief te blijven, zeg Vance. “Hij is niet echt een warm persoon.”
Nadat de Washington Post een paar fragmenten uit de biografie uitlichtte Twitterde Musk zelf een respons:
Of 22 Quotes from http://t.co/VA2KQ03NNR, 2 need correcting:
1. I strongly support pregnancy leave
2. I’ve never called myself a samurai— Elon Musk (@elonmusk) May 12, 2015
Superster
Toen Bloomberg-journalist Vance zich na een eerste reportage in zijn onderwerp vastbeet voor een compleet boek was Musk nog lang niet de gevierde ondernemer die hij nu is. “In Silicon Valley, waar ik woon, was hij al de volgende Steve Jobs, een superster die iedereen kende. Maar toen ik het boek mocht pitchen bij mijn uitgever in New York had men daar een heel ander beeld. Een hoop mensen wisten niet precies wat hij allemaal deed, of twijfelden of hij uberhaupt een succesvol ondernemer was. De Tesla Model S was net uitgekomen en er waren genoeg mensen die dachten dat die auto zou floppen.”
Ook Vance had zo zijn bedenkingen. “Ofwel zijn bedrijven slagen, maar ze kunnen ook ten onder gaan”, dacht ik toen. Maar de Model S sloeg goed aan, Tesla werd een huge thing en Space X bleef het goed doen. Kortom, zijn ster bleef stijgen. Qua timing heb ik dus geluk gehad.”
Crazy
Behalve met Musk sprak Vance met bijna 300 huidige en voormalige medewerkers van onder meer PayPal, Tesla en Space X. De opkomst van dat laatste bedrijf X vindt hij nog altijd het spannendste verhaal. Zo moesten een hoop van de eerste Space X-medewerkers jarenlang bivakkeren op een afgelegen eiland in de Grote Oceaan om de eerste raket te bouwen en lanceren. “Dat is een van de meest ongelofelijke verhalen die er zijn.”
“Space X is absolutely fucking crazy”, recapituleert Vance. “Geen enkel individu is ooit geslaagd in de ruimtevaart, aangezien je het opneemt tegen landen. Het is een van de minst waarschijnlijke bedrijven ooit. Het feit dat Space X bestaat is eigenlijk een soort wonder.”
Gaandeweg het spreken met al die mensen werd Vance minder sceptisch over de slagingskansen van Musks bedrijven. “Na de interviews was ik heel erg onder de indruk van de mensen die hij om zich heen heeft weten te verzamelen. Mijn vertrouwen in Space X en Tesla heeft zeker met Elon te maken, maar vooral ook vanwege de duizenden ingenieurs die hij heeft aangenomen. Die horen bij de meest capabele en creatieve mensen op aarde. Dat zijn de mensen die deze bedrijven draaiende houden.”
Amerikaanse droom
Maar de kern van het verhaal is natuurlijk de onwaarschijnlijke opmars van een Zuid-Afrikaanse jongen die met 100 dollar op zak in de VS belandt om zijn versie van de Amerikaanse droom te verwezenlijken. Vance, die eerder honderden ceo’s interviewde, noemt Musk een unieke persoonlijkheid. “Hij is op een hoop manieren niet normaal. Het is heel zeldzaam dat je zoveel aspecten verenigd ziet in een persoon.” Maar hij is niet op alle vlakken ‘de beste’, zegt Vance: Musk is volgens hem goed in een heleboel dingen.
Zoals: het runnen van een bedrijf, het productontwerp, de onderliggende technologie, het ophalen van investeringen, en marketing. Steve Jobs was misschien een betere marketeer, wil Vance maar zeggen, “maar Musk is ook heel goed.”
“Kijk naar Tesla, die maken nooit reclame, maar nemen het wel op tegen de automakers die bij de grootste adverteerders van de wereld horen. En al die marketing loopt praktisch allemaal via Elon.”
Gedreven
De auteur noemt Musk een “ongelofelijk intense, gedreven persoon. In ieder geval de meest gedreven persoon die ik ooit heb ontmoet en misschien wel de meest gedreven persoon op aarde. Hij is gewoon relentless.” Musk kan ook een lastpak zijn, erkent Vance.”Het is een behoorlijk gecompliceerde man.”
De Musk anno nu kenmerkt zich volgens Vance nu door deze 4 aspecten:
1. Hij heeft een grote, veelomvattende visie en combineert die met oog voor details
Musk begint zijn presentaties vaak met een hyperambitieuze missie zoals het groener maken van de planeet of de kolonisatie van Mars. Maar vervolgens blijkt ook zijn gedetailleerde technologische kennis.
Die presentaties zijn soms ongrijpbaar en nerdy, waarbij hij schijnbaar uit de losse pols en als een ingenieur vertelt wat hij van een nieuwe auto of raket vindt. Het is indrukwekkend om te zien met welke details hij daarbij over een product kan praten, zegt Vance.
Die stijl slaat bij behoorlijk wat mensen aan: kwamen er in de begindagen maar een paar honderd mensen opdagen bij bij Tesla-events, nu zijn het er duizenden. Als Musk het podium opklimt ontstaat er een reuring die Vance vergelijkt met die rond Steve Jobs of Richard Branson. “Mensen gillen, behandelen hem als een rockster en willen met hem op de foto.”
2. Hij ontwikkelde zich als manager
“Hij was bereid om te leren en te incasseren, kwam terug en bleef vechten”, zegt Vance. In het boek is goed te zien hoe Musk zich ontwikkelde van een wat onhandige maar slimme puber tot een gedreven leider. Toen hij opgroeide was hij al een betweter, zegt Vance. Daarmee werkte hij mensen tegen zich in het harnas en was ondertussen allesbehalve charismatisch.
Ten tijde van Zip2 en PayPal was hij nog altijd “niet echt een goede manager”. Hij werd door de besturen van beide bedrijven gewipt. “Gedurende de tijd heeft hij moeten inbinden qua betweterigheid en hoe hard hij is tegen mensen. Want hij weet dat ze daardoor boos worden en dat ze vervolgens slecht werken afleveren. “He mellowed out a litte bit“, zegt Vance, “Maar ook weer niet zoveel.”
3. Musk is onbuigzaam en streeft naar perfectie
De ondernemer zet mensen onder druk om beter te presteren. “Als een ingenieur zegt dat iets onmogelijk is, dan zegt Musk: ‘Zeg maar waarom het niet kan’. Hij accepteert geen ‘nee’ en graaft diep in de natuurkundige materie, op basis van wat hij de ‘first princples’ noemt: de kern van het probleem.”
Een nadeel van die aanpak is dat zijn bedrijven vaak laat zijn met opleveren. “Veel mensen zouden compromissen hebben gesloten, maar je ziet dat het voor hem uiteindelijk goed uitpakt.“
4. Musk is een overlever
Behalve de roerige tijden bij PayPal en tijdens de crisis van 2008 ging het in 2012 weer bijna mis met Tesla. Vrezend voor een faillissement zocht Musk toenadering tot zijn vriend en Google-oprichter Larry Page. Wilde hij Tesla misschien kopen? Maar terwijl die deal werd uitgewerkt begon de verkoop van de Model S op stoom te komen; Musks doorzettingsvermogen werd beloond en hij kon zijn reddende engel vriendelijk bedanken.
Natuurlijk helpt het dat Musk miljoen kon investeren in Space X en Tesla. Maar Musk kwam naar de VS met 100 dollar op zak, merkt Vance fijntjes op. “He made his own fortune.”
Gimmick
Ondanks alle hosanna-verhalen zijn er nog genoeg mensen die vinden dat Tesla maar een ‘gimmick’ is, zegt Vance., om auto’s te verkopen aan rijke mensen bijvoorbeeld. Dat het bedrijf niet bijdraagt aan de strijd tegen de opwarming van de aarde en dat Musk er vooral mee bezig is vanwege het geld.
“Ik begrijp dat wel. Aan de andere kant zijn er veel mensen die hem verafgoden. Die zien hem als perfect rolmodel en hebben zich nog niet verdiept in zijn donkere kant van zijn karakter.”
“We maken van sommige ondernemers soms bijna religieuze figuren. Dat is silly. Hij is net als andere mensen soms aardig, en soms gemeen. Mensen die het boek lezen zullen waarschijnlijk verrast kennismaken met zijn meer donkere kant.”
Vervolg
Misschien is het over een jaar of vijf tijd voor een nieuwe versie van het boek. Tegen die tijd heeft Tesla waarschijnlijk een betaalbare (35.000 dollar) auto op de markt, de Model 3 . “Als die auto een hit wordt, dan verandert dat echt Elons verhaal. Dan heeft hij eindelijk een product afgeleverd voor de gewone, alledaagse consument en bewezen dat elektrische auto’s ook bij die relatief lage prijs een succes kunnen zijn.”
Minstens zo sensationeel zou zijn wanneer als Space X erin slaagt om met herbruikbare raketten een revolutie te ontketenen in de ruimtevaart. “Als ook de Hyperloop slaagt, dan is Musk pas echt een total legend.”
