Gebrek aan zelfspot kan de Amerikaanse venture capitalist (VC) Indie.vc niet verweten worden. Op haar website is een pagina gewijd aan een brandende eenhoorn: tegen een zwarte achtergrond schieten de vlammen uit het hoofd van dit fabeldier.
Het is hun tongue-in-cheek-manier om te zeggen: “Hé, we zijn geen typisch venture capital bedrijf. Wij doen niet mee aan die hijgerige jacht om startups zo snel mogelijk op te pompen tot een miljardenbedrijf.”
Symbool
De eenhoorn, unicorn op z’n Engels, staat symbool voor de investering-cultuur die paradigma opblazende startups als Facebook, Uber en AirBnB op het schild hijst en succes afmeet aan koortsachtige groeicijfers en dito financiële waarderingen. Van pizza’s tot algoritmes, elke beetje zichzelf respecterende startup presenteert zich als een komeet die op het punt staat in de door haar beoogde markt in te slaan. De vette VC-investering is dan nog slechts een kwestie van tijd.
Waarom denken VC-bedrijven als Indie.vc en veel ondernemers, waaronder ikzelf, dat het anders kan en moet? Is dit niet gewoon kapitalisme in z’n meest efficiënte vorm? Wat heet efficiënt: zo’n 75% van alle VC-investeringen gaat roemloos ten onder. De witte raven die overblijven worden onder grote druk gezet om te presteren. Met slechts een handjevol investeringen om de kar te trekken, hebben VC-bedrijven snel miljardenklappers nodig.
Groeidictaat
Wat klinkt als een geuzenverhaal voor startups, is in feite een situatie waarin de verplichtingen van VC-bedrijven aan hun aandeelhouders het groeitempo dicteren. Nog vreemder is dat slechts een fractie van alle startups daadwerkelijk in de buurt komt van VC-financiering.
Vorig kwamen er in ons land 192.000 bedrijven bij. Het aantal startups dat VC-geld kreeg? 154. Ondanks alle inkt die eraan verspild wordt, heeft ons land slechts één eenhoorn in de race: betalingsplatform Adyen.
Toch blijft het eenhoorn-ideaal onverminderd populair. Traditionele spelers druk je in de hoek. Wettelijke regels lap je aan je laars. Privégegevens zet je om in cash. Wat je vermijdt is samenwerking met anderen en bouwen op wat al werkt. Maar is totale creative destruction de enige legitieme vorm van innovatie? Is het altijd beter dan samen verbeteren van wat er al is?
Media
Neem de traditionele nieuwsmedia en hun cruciale rol in onze democratie. Terwijl hun bestaan aan een zijden draadje hangt, krijgt elk onzinverhaal dat voldoende clicks genereert ruim baan op social mediaplatforms als Facebook. Tegelijk zijn die platforms, Facebook voorop, inmiddels wel een belangrijke nieuwsbron voor tweederde van alle Amerikanen, aldus het Amerikaanse Pew Center.
Ook van de darlings van de deeleconomie, Uber en AirBnB, worden de schaduwkanten steeds beter zichtbaar. De potentie voor extra inkomsten uit AirBnB-verhuur duwt de verkoopprijzen van huizen structureel omhoog, aldus de ING-bank. En de snoeiharde jacht op marktaandeel van Uber heeft, behalve aangenaam lage prijzen voor klanten, ook geleid tot wetsovertredingen en uitholling van arbeidsrechten.
Uit een Brits onderzoek blijkt dat chauffeurs aldaar, na afdracht van fees aan Uber, het minimumloon zelden halen. Dit werd recentelijk ook bevestigd door een NRC journalist die als undercover Uber chauffeur in Amsterdam zijn boterham probeerde te verdienen.
Bedrijven als Uber en AirBnB zijn ontegenzeggelijk innovatief en baanbrekend. De moordende druk om spectaculaire groeicijfers te laten zien, dwingt deze bedrijven echter tot een alles-of-niets benadering die een spoor van vernieling achterlaat.
Zebra’s
Maar er komt een tegenbeweging op gang. Steeds meer jonge bedrijven, en zelfs enkele VC-investeerders, keren zich af van de unicorn-benadering. Deze bedrijven noemen zichzelf ‘zebra’s’: een dier dat – in tegenstelling tot paarden met een hoorn – daadwerkelijk bestaat. Wat maakt de aanpak van zebra’s anders?
Zebra-bedrijven willen ook geld verdienen, maar via producten die echt iets toevoegen en niet alleen de kooplust aanzwengelen. Zebra’s willen ook schaal, maar zoeken schaal in samenwerking en niet in monopolistisch gedrag en het uitschakelen van concurrenten.
Groeien is geen doel op zich, maar een organisch proces. Bij zebra’s staan maatschappelijke bijdrage en business model ook niet haaks op elkaar, maar zij aan zij. Winst maak je voor alle stakeholders en niet door werknemers af te knijpen.
Blendle
Neem de opstelling van een zebra-bedrijf als Blendle, de populaire app waarmee je losse artikelen uit vrijwel alle traditionele media kunt kopen. In plaats van traditionele media van de troon te stoten, probeert Blendle kwaliteitsbladen te helpen om in het internettijdperk het hoofd boven water te houden.
Met hun platform heeft Blendle een nieuwe inkomstenstroom voor deze bladen gecreëerd naast advertenties en abonnementen. En zelf verdient Blendle er ook een goede boterham aan.
Buurtzorg
Een ander voorbeeld is thuiszorgbedrijf Buurtzorg, dat met zelfsturende wijkteams werkt. De kern van hun succes is dat Buurtzorg de lol in het werk heeft teruggebracht voor duizenden verpleegkundigen. De oprichter van Buurtzorg, zelf verpleegkundige, werd gedreven door zijn eigen frustratie over het steeds strakkere keurslijf waar thuiszorgorganisaties hun medewerkers in dwongen. Dat liet niet alleen weinig ruimte voor specifieke behoeftes van patiënten maar leidde ook tot veel papierwerk.
De platte, zelfsturende aanpak van Buurtzorg was een groot succes bij haar eigen patiënten en werknemers en is bovendien overgewaaid naar de rest van de thuiszorg en zelfs naar het buitenland. In een sector waar tien jaar geleden managers nog op de seconde nauwkeurig uitrekenden hoelang een verpleegkundige naast een bed mocht staan, zijn kleine, autonome teams nu de norm. Buurtzorg heeft bewezen dat dat zowel goedkoper is als betere zorg oplevert.
Verduurzaming
Ook mijn eigen bedrijf Sungevity voelt zich verbonden met de zebra-beweging. We willen geld verdienen, maar worden gedreven door een maatschappelijke noodzaak: verduurzaming voor het te laat is. Deze missie drijft onze werknemers, drijft onze innovatie, drijft onze uitgestoken hand voor samenwerking, onze actieve rol in het duurzaamheidsdebat en ons financieel beleid.
Het enige waar wij als leverancier van zonnesystemen in geïnteresseerd zijn, is om zo snel mogelijk alle geschikte daken in Nederland vol te leggen met zonnepanelen, en daarna snel door te pakken richting een energie-neutrale woning en levensstijl. Daarbij zoeken we de samenwerking op met bestaande lokale kleine installatiebedrijven. We trainen ze en bieden ze op allerlei manieren ondersteuning. Dat is niet alleen sneller en efficiënter, maar maakt ons ook een partner in plaats van een bedreiging.
Meekijken
We laten onze directe concurrenten ook, geheel in de zebra-spirit, zonder terughoudendheid in onze keuken kijken. De koek in de solarmarkt is groot genoeg. “Concullega’s” is een vreselijk woord, maar als hun groei met door ons verworven inzichten kan versnellen, wordt ons gezamenlijk doel alleen maar sneller bereikt.
Dus laat ze onze aanpak knippen en plakken – zo hebben enkele concullega’s onze unieke opbrengstgarantie op zonnesystemen vrijwel letterlijk overgenomen – wij zijn al met de volgende innovatie bezig. Onze software om zonnesystemen op afstand te ontwerpen kopiëren? Be our guest- het leidt ons inziens tot beter geïnformeerde potentiële kopers.
Drijfveer
We zien het, als een goede zebra, als onze plicht om samen met de sector de maatschappelijke knelpunten weg te nemen die structureel grotere verspreiding van zonne-energie in de weg staan. Dat is de drijfveer achter Sungevity’s deelname in de Schooldakrevolutie en de Huurdakrevolutie: beide initiatieven die zijn opgericht om marktsegmenten met een enorm zonnepotentieel maar hardnekkige juridische obstakels met praktische tools vlot te trekken. Ook zijn wij betrokken bij het opleiden van vluchtelingen met een achtergrond in de bouw om het tekort aan installateurs in de markt het hoofd te bieden.
Autonomie
Dergelijke ambities zijn alleen blijvend als investeerders de ruimte geven om autonoom te blijven opereren, vanuit het sociale gedachtegoed van de onderneming. Waarbij lange termijn strategie en gemeenschappelijke waarden centraal staan. Door te kiezen voor een ‘geduldige’ investeerder die dezelfde financiële én maatschappelijk doelstellingen nastreeft lukt het ons het hoofd koel te houden.
Voor ons stond destijds bij onze keuze voor een investeerder deze wens paal boven water. Onze keuze viel daarom ook op energieleverancier Engie, die haar fossiele schip omturnt richting een duurzame koers.
Investeerders
Gaan zebra’s de eenhoorns uiteindelijk overvleugelen? In kwantiteit zeker: slechts een handjevol agressief ingestoken startups ontwikkelt zich nu tot eenhoorn. Om te kunnen floreren als alternatief businessmodel zullen zebra’s echter ook toegang tot VC-geld nodig hebben.
Gelukkig omarmen steeds meer Nederlandse investeerders startups wiens succes niet afhangt van ultrasnelle marktdominantie, maar van organische groei tussen bestaande spelers. Neem bijvoorbeeld Social Impact Ventures, pioniers in zebra-financiering. Dit voorbeeld is inmiddels gekopieerd door ABN Amro en andere fondsen. Het zebra-tijdperk begint pas net warm te draaien.
